Ocenianie

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I PÓŁROCZE

Uczeń:

• określa przedmiot badań biologii jako nauki
• podaje przykłady dziedzin biologii
• wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową                                        i funkcjonowaniem człowieka
• wymienia źródła wiedzy biologicznej

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia
• wymienia elementy budowy komórek: roślinnej, zwierzęcej, grzybowej

i bakteryjnej

• obserwuje preparaty przygotowane przez nauczyciela
• wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka
• wyjaśnia, czym jest tkanka
• wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych
• wyjaśnia, czym jest narząd
• wymienia układy narządów człowieka
• wymienia rodzaje tkanki łącznej

• wymienia warstwy skóry
• przedstawia podstawowe funkcje skóry
• wymienia wytwory naskórka
• z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wymienia choroby skóry
• podaje przykłady dolegliwości skóry

• omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej
•  wskazuje części bierną i czynną aparatu ruchu

• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

• wymienia elementy szkieletu osiowego
• wymienia elementy budujące klatkę piersiową
• podaje nazwy odcinków kręgosłupa

• wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

• opisuje budowę kości
• omawia cechy fizyczne kości
• wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego

• wymienia składniki chemiczne kości wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

• wskazuje  położenie tkanek mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej
• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa
• opisuje przyczyny powstawania wad postawy
• wymienia choroby aparatu ruchu
• wskazuje ślad stopy z płaskostopiem
• omawia przedstawione

• na ilustracji wady podstawy
• wymienia podstawowe składniki odżywcze
• wymienia produkty spożywcze zawierające białko
• podaje przykładypokarmów, które są źródłem węglowodanów
• wymienia pokarmy zawierające tłuszcze
• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi

• w wybranych produktach spożywczych wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych               w wodzie

i w tłuszczach

• podaje przykład jednej awitaminozy
• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów
• podaje  rolę dwóch wybranych makroelementów

w organizmie człowieka

• wymienia zasady higieny układu wydalniczego

• wymienia choroby układu wydalniczego

Uczeń:

• korzysta                                       z poszczególnych źródeł wiedzy
• opisuje cechy organizmów żywych

• wymienia funkcje poszczególnych struktur komórkowych
• posługuje się mikroskopem
• z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe

• z pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopemokreśla najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych
• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie
• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

• omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej
• rozpoznaje na ilustracji lub schemacie warstwy skóry
• samodzielnie omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• opisuje stan zdrowej skóry
• wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry
• wymienia przyczyny grzybic skóry
• wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry
• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń skóry
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

• w przypadku oparzeń skóry
•  wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

• wskazuje na modelu lub ilustracji mózgo-                                            i trzewioczaszkę
• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową
• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

• wskazuje na modelu                   lub schemacie kości kończyny górnej                           i kończyny dolnej
• wymienia rodzaje połączeń kości
• opisuje budowę stawu
• rozpoznaje rodzaje stawów
• odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

• omawia na podstawie ilustracji doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych
• opisuje cechy tkanki mięśniowej

• z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe
• rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy
• opisuje urazy kończyn
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w przypadku urazów kończyn

• omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

• omawia wady budowy stóp
• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne
• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek
• wskazuje rolę tłuszczów w organizmie
• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi

• w wybranych produktach spożywczych

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

• wskazuje źródła infekcji górnych                         i dolnych dróg oddechowych
• określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego
• opisuje przyczyny astmy
• omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu
• omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• wyjaśnia pojęcia wydalanie

i defekacja

• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

• wymienia CO2 i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii
• wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego
• wymienia badaniastosowane w profilaktyce tych chorób

określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

Uczeń:

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów
• rozróżnia próby kontrolną i badawczą

• odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu

lub na podstawie opisu poszczególne elementy budowy komórki

• samodzielnie wykonuje proste preparaty mikroskopowe
• z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem
• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki
• porównuje budowę różnych komórek

• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych
• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy
• rozpoznaje pod mikroskopem

lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych

• wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

• wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry
• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka
• z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• omawia objawy dolegliwości skóry
• wyjaśnia, czym                       są alergie skórne
• wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka
• uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku pojawienia się zmian na skórze

• wyjaśnia sposób działania części biernej                  i czynnej aparatu ruchu
• wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie
• rozpoznaje różne kształty kości

• wymienia kości budujące szkielet osiowy
• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego
• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

• wymienia kości tworzące obręcze barkową

i miedniczną

• porównuje budowę kończyny górnej i dolnej
• charakteryzuje połączenia kości
• wyjaśnia związek budowy stawu                                        z zakresem ruchu kończyny

• wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• omawia znaczenie składników chemicznych kości

• opisuje rolę szpiku kostnego rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji
• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie
• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

• omawia warunki prawidłowej pracy mięśni
• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa
• wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy
• charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym
• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

• wyjaśnia przyczyny    i skutki osteoporozy
•  wyjaśnia znaczenie składników odżywczych   dla organizmu

• określa znaczenie oddychania komórkowego
• zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy
• omawia rolę ATP                            w organizmie

• podaje  objawy wybranych chorób układu oddechowego
• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos                               a profilaktyką chorób układu oddechowego
• opisuje zasady profilaktyki anginy, gruźlicy i rakapłuc
• rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

• porównuje wydalanie i defekację
• omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu
• wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce powstawania moczu pierwotnego

• opisuje sposoby wydalania mocznika iCO2
• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego
• omawia na ilustracji przebieg dializy
• wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu

wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu

Uczeń:

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii
• przedstawia metody badań stosowanych w biologii

• omawia budowę                          i funkcje struktur komórkowych
• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek
• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów                 na podstawie obserwacji preparatów
• wykonuje preparaty mikroskopowe, ustawia ostrość obrazu

za pomocą śrub:

• makro- i mikrometrycznej, samodzielnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem
• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej
• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi
• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka
• przyporządkowuje tkanki do narządów i układów narządów
• analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę
• wyszukuje informacje

o środkach kosmetycznych

z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży

demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcjąw organizmie

• omawia rolę chrząstek

w budowie klatki piersiowej

• porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa
• rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki                          i trzewioczaszki

• wykazuje  związek budowy szkieletu kończyn

z funkcjami kończyn górnej i dolnej

• wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami

• wykonuje przygotowane doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• demonstruje na przykładzie cechy fizyczne kości określa warunkiprawidłowej pracy mięśni
• charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich

i poprzecznie prążkowanych

• przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka
• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu
• wyjaśnia konieczność stosowania rehabilitacji   po przebytych urazach
• planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy

w przypadku urazów kończyn

• analizuje przyczyny urazów ścięgien

• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała
• ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczenie                         dla organizmu
• wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych                                        a prawidłowym wzrostem ciała
• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie
• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów
• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi                         w wybranych produktach spożywczych

• wyjaśnia sposób magazynowania energii wATP

• wykazuje zależność między zanieczyszczeniem środowiska

a zachorowalnością na astmę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu
• analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego
• wyszukuje w dowolnych źródłach informacje

na temat przyczyn rozwoju raka płuc

• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę
• omawia rolę układu wydalniczego

• w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu
• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek
• ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

Uczeń:

• wyszukuje                                      i krytycznie analizuje informacje

• z różnych źródeł dotyczące różnych dziedzin biologii wykonuje przestrzenny model komórki z dowolnego materiału
• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek oraz wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją
• samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe
• sprawnie posługuje się mikroskopem

• dokładnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem analizuje związek między budową                         a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych
• wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów

• tworzy mapę pojęciową ilustrującą hierarchiczną budowę organizmu człowieka wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu przygotowuje pytania

i przeprowadza wywiad

z lekarzem                                lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka                                        i grzybicy

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej do projektu edukacyjnego klasyfikuje podane kości pod względem kształtów
• na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości

• z ich funkcją analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa                        z pełnioną przez nie funkcją
• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa

• z pełnioną przez nie funkcją charakteryzuje funkcje kończyn górnej i dolnej oraz  wykazuje  związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kości

• na złamanie na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa
• wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne likwidujące płaskostopie
• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych

• dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

• analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

• i wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej

do potrzeb organizmu

• uzasadnia konieczność dbałości o zęby przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

• uzasadnia koniecznośćbadań przesiewowych                   w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego uzasadnia potrzebę wykonywania badań zapobiegających konfliktowi serologicznemu

• analizuje wyniki laboratoryjnego badania krwi analizuje związek przepływu krwi                              w naczyniach

• z wymianą gazową planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi wyszukuje i prezentuje

w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego

• i zawałów serca porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym analizuje wykaz szczepień

w swojej książeczce zdrowia

• ocenia znaczenie szczepień przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci
•  wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego
• wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc
• analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie określa stan zdrowia własnego układu wydalniczego

II PÓŁROCZE

• wymienia gruczoły dokrewne
• wymienia przykłady hormonów
• wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

• wymienia funkcje układu nerwowego
• wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy
• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia
• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych
• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

• wymienia czynniki wywołujące stres

• podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem
• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka
• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną
• wymienia elementy wchodzące w skład aparatu ochronnego oka

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka
• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha
• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

• wymienia wady wzroku
• omawia zasady higieny oczu
• wymienia choroby oczu i uszu

• przedstawia rolę zmysłów powonienia, smakui dotyku
• wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku
• wymienia podstawowe smaki
• wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry
• omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

• wymienia męskie narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji męskie narządy

• wymienia męskie cechy płciowe
• wymienia żeńskie narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji żeńskie narządy rozrodcze
• wymienia żeńskie cechy płciowe

• wymienia żeńskie hormony płciowe
• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

• wymienia nazwy błon płodowych
• podaje długość trwania rozwoju płodowego
• wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

• wymienia etapy życia człowieka

• wymienia rodzaje dojrzałości
• wymienia choroby układu rozrodczego
• wymienia choroby przenoszone drogą płciową
• wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega homeostaza
• wyjaśnia mechanizm termoregulacji u człowieka

• wskazuje drogi wydalania wodyz organizmu
• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka
• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które

je wywołują

• wymienia choroby cywilizacyjne
• wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

• podaje przykłady używek

• wymienia skutki zażywania niektórych substancji psychoaktywnych na stan zdrowia

• klasyfikuje gruczoły

na gruczoły wydzielania zewnętrznego

i wewnętrznego

• wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny
• wyjaśnia, czym są hormony
• podaje przyczyny cukrzycy

• wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna

• opisuje elementy budowy komórki nerwowej
• wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego

• wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy
• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego

na ilustracji

• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe
• omawia na podstawie ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym
• odróżnia odruchy warunkowe

i bezwarunkowe

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem
• wymienia przykłady chorób układu nerwowego

• przyporządkowuje wybranym chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy
• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka
• wyjaśnia pojęcie akomodacja oka
• omawia znaczenie adaptacji oka

• omawia funkcje elementów budowy oka
• wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi
• wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

• rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność

i dalekowzroczność

• definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę
• omawia przyczyny powstawania wad wzroku

• wymienia rodzaje kubków smakowych
• omawia doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych

na języku

• omawia budowę plemnika i wykonuje jego schematyczny rysunek
• omawia proces powstawania nasienia
• określa funkcję testosteronu

• wymienia funkcje męskiego układu rozrodczego
• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne
• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia
• wyjaśnia znaczenie pojęcia

zapłodnienie

• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych
• podaje czas trwania ciąży
• omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników
• opisuje objawy starzenia się organizmu
• wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząti chłopców

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego
• przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia
• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV

a chorobą AIDS

• wymienia drogi zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

• wykazuje na podstawie wcześniej  zdobytej wiedzy zależność działania układów pokarmowego

i krwionośnego

• opisuje, jakie układy narządów mają wpływ

• na regulację poziomu wody we krwi
• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• podaje przykłady wpływu środowiska na życiei zdrowie człowieka
• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego

funkcjonowania organizmu człowieka

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych
• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych
• omawia znaczenie szczepień ochronnych
• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska
• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

• przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny

• i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę)

• określa cechy hormonów
• przyporządkowuje hormony do odpowiednichgruczołów, które je wytwarzają
• charakteryzuje działanie insuliny i glukagonu

• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

• opisuje funkcje układu nerwowego
• porównuje działanie układów nerwowego i dokrewnego
• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją
• omawia działanie ośrodkowego

• i obwodowego układu nerwowego
• opisuje budowę rdzenia kręgowego
• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

• wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym
• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe
• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• wyjaśnia dodatni

i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

• opisuje przyczyny nerwic
• rozpoznaje cechy depresji

• wymienia choroby układu nerwowego: padaczkę, autyzm, stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera
• określa funkcję aparatu ochronnego oka
• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami
• opisuje drogę światła w oku
• wskazuje lokalizację receptorów wzroku
• ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu

• na siatkówce
• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha
• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

• charakteryzuje wady wzroku
• wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm
• charakteryzuje chorobyoczu
• omawia sposób korygowania wad wzroku

• z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• opisuje funkcje poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego
• charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe
• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

• interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

• charakteryzuje funkcje błon płodowych
• charakteryzuje okres rozwoju płodowego
• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży
• charakteryzuje etapy porodu

• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe
• przedstawia cechy

• oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka
• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt

u ginekologa

• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy
• omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy: HIV, HBV, HCV i HPV
• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza
• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania układów: nerwowego, pokarmowego i krwionośnego

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi
• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka
• przedstawia znaczenie pojęć

zdrowie i choroba

• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób
• podaje kryterium podziału chorób na choroby zakaźne i cywilizacyjne
• podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych
• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

• opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie
• omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu
• wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień

• wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

• przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,testosteronu, estrogenów
• omawia znaczenie swoistego działania hormonów
• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu

• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

• wyjaśnia sposób działania synapsy
• charakteryzuje funkcje somatycznego

i autonomicznego układu nerwowego

• porównuje funkcje współczulnej

• i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego
• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną

w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się
• na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego
• omawia wpływ snu

na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz

na odporność organizmu

• charakteryzuje objawy depresji, padaczki, autyzmu, stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera
• omawia powstawanie obrazu na siatkówce
• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu
• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła

• w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie
• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków
• wskazuje lokalizację receptorów słuchu

i równowagi w uchu

• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku
• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku
• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych

w skórze

• wykonuje na podstawie opisu doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych

na języku

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską

• wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny
• wykazuje związek budowy komórki jajowej zpełnioną przez nią funkcją

• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowego
• analizuje rolę ciałka żółtego

• analizuje funkcje łożyska
• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży
• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością

• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie
• wymienia ryzykowne zachowania seksualne, które mogą prowadzić do zakażenia HIV
• przewiduje indywidualne

i społeczne skutki zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV

i HPV                                       

• uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy

i raka prostaty

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia, jakie  układy  narządów biorą udział w mechanizmie regulacji poziomu glukozy we krwi
• wykazuje wpływ środowiska na zdrowie
• uzasadnia, że antybiotyki

i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji)

• dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych
• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi
• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

• wykazuje zależność między przyjmowaniem używek

a powstawaniem nałogu

wskazuje alternatywne zajęcia pomagające uniknąć uzależnie

ń

• wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc
• uzasadnia, że nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatówi leków hormonalnych
• analizuje i wykazuje różnice między cukrzycą typu 1 i 2
• ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku

• do pozostałych części układu nerwowego

• dowodzi znaczenia odruchów warunkowych

i bezwarunkowych w życiu człowieka

• demonstruje na koledze odruch kolanowy i wyjaśnia działanie tego odruchu
• analizuje związek między prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu

• przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku
• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła

w oku oraz z użyciem odpowiedniej terminologii tłumaczy powstawanie

• i odbieranie wrażeń wzrokowych analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe
•  wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania
• analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu

• i wskazuje na sposoby jego ograniczenia planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku
•  wyjaśnia wspólną funkcjonalność prącia jako narządu wydalania i narządu rozrodczego

• nalizuje podobieństwa i różnice w budowie męskich i żeńskich układów narządów: rozrodczego i  wydalniczego
• wyznacza dni płodne i niepłodne u kobiet

w różnych dniach cyklu miesiączkowego

• i z różną długością cyklu wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat rozwoju prenatalnego tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania
• tworzy portfolio

• ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju
• wyszukuje w różnych źródłach  informacje na temat planowanych szczepień przeciwko

wirusowi brodawczaka, który wywołuje raka szyjki macicy

• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji analizuje  i  wykazuje rolę regulacjinerwowo-

• -hormonalnej w utrzymaniu homeostazy formułuje argumenty przemawiające za tym,

że nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować ogólnodostępnych leków oraz suplementów

wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień